Programy międzykulturowe AFS Programy Międzykulturowe sposobem na rozwijanie najważniejszych kompetencji przekrojowych w ramach skutecznego łączenia edukacji formalnej i nieformalnej w szkole średniej.
Dlaczego AFS Programy Międzykulturowe?
Stowarzyszenie AFS Programy Międzykulturowe to międzynarodowa organizacja non-profit dedykowana rozpowszechnianiu edukacji międzykulturowej z wieloletnią tradycją na świecie i w Polsce. Jej główne działania to programy międzykulturowe (wymiany kulturowe na jeden trymestr, semestr lub rok do różnych krajów, programy rodzin goszczących), działalność edukacyjna w Szkołach Partnerskich oraz programy dla wolontariuszy. Zarówno uczestnicy wyjeżdżający na wymianę, rodziny goszczące ucznia z zagranicy jak i mentorzy gości zagranicznych są odpowiednio przygotowywani na doświadczenie poznawania innej kultury przez bardziej doświadczonych wolontariuszy i koordynatorów w trakcie szkoleń, spotkań, oraz rozmów. AFS to dość rozbudowana struktura wolontariuszy, których działania przeplatają się i uzupełniają. Na przykład można (ale nie trzeba) najpierw gościć ucznia z zagranicy u siebie, a następnie pojechać gdzieś samemu i dodatkowo podejmować jeszcze inne działania wolontariackie. Warunkiem zostania Szkołą Partnerską jest wyjazd ucznia na program lub znalezienie choć jednego uczestnika programu rodzin goszczących. Warto tutaj nadmienić, że wyjazd w ramach programu AFS nie jest formą wyjazdu wypoczynkowego, turystycznego czy obozu językowego. Uczestnik musi wykazać duże zaangażowanie w organizację swojego czasu wolnego. Chodzi o autentyczność podejmowanego wysiłku w poznaniu innej kultury oraz prawdziwe kształtowanie charakteru. Tak szerokie możliwości rozwoju dla uczniów w wieku 14-18 lat są na wyciągnięcie ręki dla każdej polskiej szkoły średniej, ponieważ AFS działa od 2004 roku na terenie całej Polski.
Dlaczego kompetencje?
Stwierdzenie, iż obecny świat zmienia się w ekspresowym tempie jest oczywistością, podobnie jak to, że w społeczeństwie informacyjnym dostęp do informacji jest powszechny. Z tego właśnie powodu uczenie nie może dłużej polegać na zapamiętywaniu informacji przekazywanych w transmisyjny sposób i wiąże się ze zmianą metod uczenia oraz ról ucznia i nauczyciela. Uczenie powinno odbywać się na poziomie głębokim, w czasie procesu, w którym uczeń konstruuje znaczenia w swojej głowie, a nauczyciel jest projektantem odpowiednich okazji edukacyjnych. Ponadto, w skomplikowanej i w dużej mierze nieprzewidywalnej rzeczywistości sama wiedza przedmiotowa staje się niewystarczająca, dobrobyt jednostek i społeczeństw zaś będzie zależeć od tego, jak młodzi ludzie będą sobie radzić w praktycznym rozwiązywaniu konkretnych wyzwań i problemów. Szkoła zatem powinna również uczyć kompetencji, które są pewnymi postawami oraz umiejętnościami umożliwiającymi skuteczne działanie. Do takich zmian nawołują liczne organizacje na całym świecie np. OECD, UNESCO czy w Polsce CEO lub EFC.
Dlaczego kompetencje przekrojowe?
Dyskusja na temat uczenia kompetencji w szkole toczy się od lat 90tych. W literaturze fachowej spotkamy różne sposoby klasyfikowania kompetencji. Dodatkowo sprawę komplikuje samo nazewnictwo. Przykładowo kompetencje przekrojowe bywają też nazywane transferowalnymi, umiejętnościami miękkim czy też umiejętnościami 21 wieku. Kompetencje przekrojowe zostały wprowadzone do podstaw programowych stosunkowo niedawno, bo w 2018 roku. Wcześniej kładziono większy nacisk na tzw.: kompetencje kluczowe (np. matematyczną czy językową), które są bardziej skorelowane z nauczaniem konkretnych przedmiotów. Oba terminy łatwo pomylić. Kompetencje przekrojowe wydają się być jednak istotniejsze, ponieważ jak ta nazwa wskazuje są „uniwersalne” i można je „przenosić” między różnymi obszarami życiowymi. Spełniają zatem postulat bardziej praktycznego wymiaru edukacji. Co więcej, kompetencje przekrojowe (np. komunikacja, praca zespołowa, empatia czy adaptowalność) pomagające w skutecznym działaniu w różnych obszarach życia bazują na relacjach społecznych i umiejętnościach interpersonalnych. Uczenie ich zatem wpisuje się w potrzebę tworzenia edukacji opartej na relacjach i tych relacji uczących.
Dlaczego łączyć edukację formalną i nieformalną?
Po pierwsze dlatego, że edukacja formalna w obecnej formie stwarza niewiele realnych możliwości kształcenia kompetencji. Samo prawo oświatowe zawiera wprawdzie zapisy o konieczności ich uczenia, robi to jednak w sposób wybiórczy i niekonsekwentny. Uczenie kompetencji stoi też od strony praktycznej w sprzeczności z ilością wymagań szczegółowych zawartych w podstawach programowych. Po drugie warto to robić dlatego, że kompetencje nabywa się działając w konkretnych sytuacjach (a nie siedząc w ławkach i słuchając nauczyciela), czyli w tym przypadku wyjeżdżając do innego kraju w ramach programów międzykulturowych, działając jako wolontariusz lub goszcząc ucznia z zagranicy w swoim domu. Cała idea wolontariatu, a na niej opiera swoją działalność AFS to uczenie się poprzez zaangażowanie czyli tzw.: service-based learning.
Które kompetencje przekrojowe można rozwijać poprzez programy międzykulturowe AFS?
W moich rozważaniach skupię się na 3 grupach kompetencji opisanych przez UNESCO (Assessment of Transversal Competences, Policy and Practice in the Asia-Pacific Region, 2016). Rozwinę je w sposób spiralny, a jednocześnie w kierunku zwiększenia zakresu działania.
- Kompetencje intrapersonalne, często łączące się również z inteligencją emocjonalną, czyli zarządzaniem samym sobą. To absolutny początek początku, baza na której można budować autentyczne relacje z innymi ludźmi. Uczeń lub uczennica decydujący się na zostanie wolontariuszami lub uczestnikami wymiany zagranicznej muszą najpierw wyjść z własnej strefy komfortu i wyznaczyćsobie cel, który chcą osiągnąć. Następnie będą motywować się do jego osiągnięcia. W obliczu niepowodzeń i trudności będą wyciągać z nich konstruktywne wnioski. W ten sposób zachowają pozytywne nastawienie do swoich doświadczeń i wykażą się adaptowalnością i reziliencją, a ich samoświadomość wrośnie.
- Kompetencje interpersonalne, czyli społeczne. Uczestnictwo w programach międzykulturowych to doskonałe pole do rozwoju całej gamy tych umiejętności, gdyż programy międzykulturowe to kontakt z ludźmi w konkretnych sytuacjach. Wspólnie się ucząc, wykonując różne projekty czy też wspólnie spędzając czas wolontariusze ćwiczą swoje umiejętności komunikacyjne, uczą się współpracy, negocjacji, sztuki podejmowania (czasem trudnych) decyzji, konstruktywnego rozwiązywania problemów czy też wzajemnego szacunku oraz empatii.
- Globalne obywatelstwo, a w nim świadomość międzykulturowa. Dobrostan i dobrobyt świata, który stanowi swoistą globalną wioskę połączoną siecią technologii i zależności zależy od postawy młodych ludzi polegającej na rozumieniu zależności między własnymi działaniami a ich wpływem na zagadnienia globalne. To jedna z najważniejszych kompetencji będąca niejako „parasolką”, którą zbiera wszystkie pozostałe. Po co bowiem uczyć krytycznego myślenia czy podejmować inicjatywę, jeśli nie dla wspólnego dobra? Uczestnicząc w programach międzykulturowych AFS nasi uczniowie poszerzają swoją świadomość międzykulturową poprzez codzienne przebywanie z osobami z innych kręgów kulturowych, poznając ich zwyczaje, mentalność i język. Dzięki osobistemu zaangażowaniu w relacje, bez uprzedzeń i stereotypów, poznają różnice kulturowe, a dzięki temu mogą skuteczniej współdziałać i rozwiązywać konflikty, w przyszłości nawet globalne.
O taką właśnie zmianę w mentalności i edukację przyszłości chodzi! Dlaczego zatem nie skorzystać z możliwości rozwoju jakie stwarzają programy międzykulturowe AFS i nie zostać Szkołą Partnerską? Naprawdę warto!!!
Katarzyna Pelc
nauczycielka języka angielskiego w III LO im. C. K. Norwida z Oddziałami Integracyjnymi w Kielcach
Koordynatorka AFS Polska
Region Kielecczyzna